Prawo pracy w Polsce przewiduje szereg uprawnień dla matek i kobiet będących w ciąży. Barbara Nieszporek i Aleksandra Brzezina z Działu Rachunkowości Grupy Gumułka przypominają o najważniejszych udogodnieniach, jakie dla mam i kobiet w ciąży przewidują polskie przepisy.
1. Ochrona stosunku pracy i wynagrodzenia
Pracownica w ciąży:
– nie może być zatrudniona przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia;
– nie może otrzymać wypowiedzenia lub rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca ją zakładowa organizacja związkowa wyrazi zgodę na rozwiązanie umowy. Rozwiązanie umowy przez pracodawcę w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego może nastąpić także w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji;
– będąc zatrudniona na umowę o pracę zawartą na czas określony, na czas wykonania określonej pracy albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, musi mieć przedłużoną umowę do dnia porodu. Zapis ten nie dotyczy umów na okres próbny krótszy niż jeden miesiąc i tzw. umów na zastępstwo;
– nie może zostać zatrudniona w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej, ani też zostać oddelegowana poza stałe miejsce pracy;
– musi uzyskać pozwolenie od pracodawcy na zwolnienie od pracy na zalecone przez lekarza badania lekarskie przeprowadzane w związku z ciążą, jeżeli nie mogą one być przeprowadzone poza godzinami pracy. Pracownicy przysługuje wtedy pełne wynagrodzenie;
– w przypadku stwierdzenia niezdolności związanych z ciążą do wykonywania dotychczasowych obowiązków przez pracownicę, pracodawca jest obowiązany zapewnić jej inne zadania, zaproponować inne stanowisko. Pracownica zachowuje jednak wynagrodzenie o dotychczasowej wysokości. Jeżeli przeniesienie do innej pracy spowoduje obniżenie wynagrodzenia, należy jej się dodatek wyrównawczy, a po powrocie z urlopu macierzyńskiego kobieta ma prawo powrócić do uprzednio wykonywanej pracy. Dodatek wyrównawczy powinien być wypłacany przez okres, w którym pracownica wykonywała wskazaną przez pracodawcę pracę, skutkującą obniżeniem wynagrodzenia. Jego wysokość odpowiada różnicy pomiędzy wynagrodzeniem wypłacanym pracownicy przed przeniesieniem jej do innej pracy, a pensją otrzymywaną po przeniesieniu na nowe stanowisko lub otrzymywaną po skróceniu czasu pracy ze względu na ciążę.
2. Urlop macierzyński
Najważniejszym przywilejem pracującej mamy jest przysługujący jej urlop macierzyński. Jego długość określa się następująco:
– 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka,
– 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci,
– 33 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci,
– 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci,
– 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci.
Pracownica nie ma obowiązku wykorzystywać całego urlopu macierzyńskiego. Zrezygnować z dalszej części można po 14 tygodniach trwania tego urlopu.
Dodatkowo, każdej pracownicy przysługuje prawo do wnioskowania u pracodawcy o dodatkowe sześć tygodni urlopu, z tego względu, że nie jest on obowiązkowy do wykorzystania. Obowiązkiem pracodawcy jest uwzględnić wniosek.
Kodeks pracy gwarantuje wypłatę zasiłku macierzyńskiego przez cały okres urlopu macierzyńskiego.
3. Urlop rodzicielski
Po wykorzystaniu podstawowego oraz dodatkowego urlopu macierzyńskiego, pracownik ma prawo do urlopu rodzicielskiego. Jego wymiar wynosi 26 tygodni, niezależnie od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie. Urlop rodzicielski można wykorzystać od razu w pełnym wymiarze lub maksymalnie w trzech częściach następujących bezpośrednio po sobie. Pracownik przebywający na urlopie rodzicielskim zachowuje prawo do zasiłku macierzyńskiego.
Po okresie urlopu macierzyńskiego oraz rodzicielskiego, pracownica może skorzystać z bezpłatnego urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Warunkiem, który trzeba spełnić, by móc skorzystać z tego urlopu, jest przynajmniej sześciomiesięczny okres zatrudnienia. Wymiar tego urlopu to 3 lata, które mogą zostać podzielone na maksymalnie pięć części. Nie może on jednak trwać dłużej, niż do momentu ukończenia przez dziecko 5 roku życia. Podczas urlopu wychowawczego pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę aż do dnia, w którym urlop się skończy. Rozwiązanie umowy w tym czasie jest dopuszczalne tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji firmy, a także gdy zaistnieją przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika.
W trakcie urlopu wychowawczego pracownica ma prawo podjąć pracę zarobkową na część etatu u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyklucza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
Po zakończeniu urlopu wychowawczego pracodawca ma obowiązek dopuścić pracownicę do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub też na innym, odpowiadającym kwalifikacjom zawodowym tej osoby. Wynagrodzenie nie może być niższe od tego, jakie pracownica otrzymywała w dniu podjęcia pracy na tym stanowisku przed urlopem.
4. 100 proc. wynagrodzenia za L4
W związku z tym, iż nie każda ciążą przebiega bez problemów, pracownica może przedstawić w miejscu zatrudnienia zaświadczenie lekarskie odnośnie swojego stanu zdrowia, które jest równoznaczne z jej niezdolnością do wykonywania obowiązków. Ten rodzaj zwolnienia jest pełnopłatny, co oznacza iż pracownica niezdolna do świadczenia pracy otrzyma 100% średniego wynagrodzenia z 12 ostatnich miesięcy.
5. Karmienie piersią
Według Kodeksu Pracy, matka karmiąca piersią ma prawo do:
– dwóch półgodzinnych przerw w pracy – gdy karmione jest jedno dziecko, a czas pracy przekracza 6 godzin;
– dwóch 45-minutowych przerw w pracy – gdy karmione jest więcej niż jedno dziecko, a czas pracy przekracza 6 godzin;
– jednej półgodzinnej przerwy w pracy – gdy karmione jest jedno dziecko, a czas pracy wynosi od 4 do 6 godzin;
– jednej 45-minutowej przerwy w pracy – gdy karmione jest więcej niż jedno dziecko, a czas pracy wynosi od 4 do 6 godzin;
– Karta nauczyciela przewiduje tylko jedną, ale za to godzinną przerwę w ciągu dnia – gdy czas pracy przekracza 4 godziny dziennie, niezależnie od liczby karmionych dzieci.
Czas przysługujący matce karmiącej na karmienie piersią można łączyć, a kumulowanie przerw jest kwestią umowy pomiędzy pracownicą, a pracodawcą. Kobieta pracująca 8 godzin dziennie i karmiąca jedno dziecko może zatem skorzystać z jednej godzinnej przerwy, zamiast dwóch 30-minutowych. W praktyce kobiety karmiące często korzystają z tej możliwości i łączą przysługujące im przerwy. Dzięki temu mogą przyjść do pracy godzinę później lub wyjść z pracy godzinę wcześniej, a „zaoszczędzony” czas spędzić razem z dzieckiem.
Przerwy przeznaczone na karmienie wliczane są do czasu pracy, a matka karmiąca piersią zachowuje prawo do normalnego, pełnego wynagrodzenia za ten czas.
6. Dodatkowe 2 dni wolne
Pracownicy przysługuje także zwolnienie od pracy w związku ze sprawowaniem opieki nad dzieckiem do lat 14, w wymiarze 2 dni w każdym roku kalendarzowym. Przepis posługuje się pojęciem pracownika wychowującego co najmniej 1 dziecko. Wskazuje wiec, że wymiar zwolnienia jest stały i nie zależy od liczby wychowywanych potomków. Zatem nawet w rodzinie wielodzietnej zwolnienie to przysługuje obojgu rodzicom lub opiekunom łącznie przez 2 dni w roku. Przepis nie przewiduje prawa do ekwiwalentu za niewykorzystane przez rodzica lub opiekuna dziecka dni zwolnienia. Zatem z końcem roku niewykorzystane dni opieki przepadają. Od stycznia następnego roku pracownik może skorzystać już tylko z nowej puli wolnego w nowym, maksymalnym 2-dniowym wymiarze.
7. Obowiązek zgody na delegację
Pracodawca nie może narzucić wyjazdu służbowego osobie zatrudnionej, która opiekuje się dzieckiem, do ukończenia przez nie czwartego roku życia. Oczywiście może ona jeździć w delegacje, lecz trzeba uzyskać od niej na to zgodę. Pracownica (lub pracownik) opiekująca się dzieckiem do lat czterech musi złożyć oświadczenie o zamiarze korzystania lub nie z uprawnienia do odmowy wyjazdu w delegację. Włącza się je do akt osobowych pracownika (w części B).
Pamiętajmy, że taką ogólną zgodę podwładny może w każdej chwili odwołać. Pobranie oświadczenia ma ułatwić wyjazdy służbowe (nie ma konieczności każdorazowo uzyskiwać zgody na wyjazd), nie może jednak ograniczać swobodnego korzystania z uprawnienia do odmowy wyjazdu.
Tekst przygotowały Barbara Nieszporek i Aleksandra Brzezina z Działu Rachunkowości Grupy Gumułka.
Źródło: Grupa Gumułka
Leave a Reply