W powszechnym rozumieniu pojęcia zaliczka i zadatek często używane są zamiennie i rozumiane tak samo. Nie rozróżnia się tych dwóch instytucji i nie zwraca się uwagi czy w umowie używane jest słowo zadatek, czy też zaliczka. Nie wyrządza to wielkiej szkody, jeśli obie strony postępują zgodnie z pierwotnymi ustaleniami i dążą do wykonania umowy. Problem pojawia się dopiero gdy jedna ze stron chce zrezygnować z wcześniej zawartego stosunku prawnego. Co wtedy dzieje się z zapłaconymi z góry, na poczet wykonania zobowiązania pieniędzmi? Czy sytuacja wygląda inaczej w zależności od tego czy użyjemy pojęcia zadatek, czy też zaliczka?
Zapłata części ceny przed wykonaniem zobowiązania jest dość powszechnie spotykanym zjawiskiem. Postępujemy tak przykładowo zlecając fachowcowi wykończenie mieszkania, wykonanie mebli na wymiar. Część ceny często uiszczamy zakupując sprzęt RTV/AGD przed jego dostarczeniem do naszego domu. Bardzo powszechnym jest również zapłata części ceny na podstawie umowy przedwstępnej zakupu konkretnej rzeczy (najczęściej nieruchomości) z zastrzeżeniem, że reszta zostanie uiszczona po zawarciu umowy przyrzeczonej. Właśnie w takich zwykłych umowach zawieranych każdego dnia często strony posługują się pojęciem zadatku lub zaliczki. W języku prawnym, to różne pojęcia i warto mieć świadomość odmiennych skutków prawnych jakie można wywołać, posługując się nimi w obrocie prawnym.
Zaliczka nie jest pojęciem definiowanym w przepisach prawa. Jest to częściowa płatności dokonywana z góry, najczęściej w momencie zawierania umowy. W praktyce zaliczkujemy kupno towarów lub wykonanie usług. Ponieważ zaliczka stanowi częściową płatność, to w przypadku jeśli z jakichś przyczyn dochodzi do rozwiązania lub zerwania umowy, zaliczka podlega zwrotowi. Zapłata zaliczki nie daje żadnych konkretnych uprawnień, choć samo posiadanie pieniędzy zapłaconych przez osobę, która zerwała umowę, daje pewną przewagą, przykładowo jeśli chcemy potracić z zaliczki wartość szkody jaką ponieśliśmy w związku z niewykonaną umową.
Inna sytuacja ma miejsce w przypadku zadatku. Zadatek nie jest po prostu częściową zapłatą – jest dodatkowo rodzajem zabezpieczenia lub wadium gwarantującego wykonanie umowy, co wynika bezpośrednio z charakteru tej instytucji, która jest wprost uregulowana w przepisach prawa. Zadatek bowiem jest regulowany w art. 394 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U.1964.16.93), który to przepis wyraźnie stanowi jakie skutki rodzi takie zastrzeżenie umowne:
Art. 394. § 1. W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej.
§ 2. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi.
§ 3. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.
Zadatek zatem ma charakter bezzwrotny – w razie niewykonania umowy przez stronę, która dała zadatek, druga strona może od umowy odstąpić i kwotę zadatku zatrzymać. Jeżeli sytuacja jest odwrotna, a więc umowy nie wykonuje osoba, która przyjęła zadatek, strona która zadatek dała może żądać sumy dwukrotnie wyższej. Zatem, instytucja uregulowana w art. 394 § 1 k.c. stanowi swoistego rodzaju odszkodowanie na wypadek gdyby umowa nie została wykonana, a zatem jest to większa gwarancja dla kontrahentów. Co ważne, zadatek daje wyraźne uprawnienie do odstąpienia od umowy, czego nie zapewnia zaliczka.
Następnym razem podpisując umowę, w której przyjmujesz cześć zapłaty przed jej wykonaniem czy też sam płacisz część ceny przed uzyskaniem nabytego towaru lub zamówionej usługi, pamiętaj jakie skutki chcesz osiągnąć, w jaki sposób chcesz zabezpieczyć swoje interesy. Pamiętaj, że zaliczka nie daje prawa odstąpienia od umowy, w przeciwieństwie do zadatku. Zadatek jednak rodzi wymierne konsekwencje finansowe, w razie rozwiązania umowy z jakiejkolwiek przyczyny. Warto zatem zastanowić się nad sformułowaniami użytymi w umowie przed jej zawarciem.
Jeśli masz problem związany z zadatkiem, zaliczką czy też odstąpieniem od umowy, jeśli nie wiesz jak skonstruować umowę celem zabezpieczenia swoich interesów, napisz do nas, a postaramy się rozwiązać Twój problem. Kontakt pod adresem e-mail: redakcja@wiadomosciprawne.pl
Redakcja WiadomosciPrawne.pl
fot. 401(K) 2012 / flickr
Leave a Reply